Kortdurende immuuntherapie blijkt zeer effectief voor patiënten met een bepaalde vorm van darmkanker. De behandeling, die 4 weken in beslag nam, werd voorafgaand aan de operatie gegeven en bij bijna alle patiënten sloeg de behandeling zeer goed aan. Bij tweederde van de patiënten bleek de tumor zelfs volledig verdwenen te zijn ten tijde van de operatie. Het eigen afweersysteem heeft de kankercellen opgeruimd. Deze baanbrekende bevindingen komen voort uit de NICHE-2 studie van het Antoni van Leeuwenhoek en zijn gepubliceerd in de New England Journal of Medicine.
Deelname patiënten
In de maand voorafgaand aan hun operatie kregen patiënten met darmkanker twee kuren immuuntherapie met nivolumab en ipilimumab. Bij 95% van de patiënten waren er nog maar 10% of minder van de kankercellen aanwezig op het moment van de operatie, en bij 68% waren er geen levende kankercellen meer te vinden. Hier stopt het succes niet, want minstens zo belangrijk is het feit dat tot op heden bij geen van de patiënten de kanker teruggekeerd is in de ruim twee jaar dat ze gemiddeld zijn gevolgd.
Resultaten 4 jaar geleden
De eerste aanwijzingen voor het succes werden een paar jaar geleden al snel gevonden nadat internist-oncoloog Myriam Chalabi de NICHE-studie startte. Chalabi: “We wilden onderzoeken wat immuuntherapie kan betekenen voor mensen met niet uitgezaaide darmkanker. Wij hebben toen iets meegemaakt wat vrijwel nooit gebeurt, namelijk dat álle patiënten in een studiegroep goed reageren op een nieuwe behandeling.” Vier jaar geleden publiceerde Chalabi en haar collega’s de resultaten van dit onderzoek bij de eerste 20 patiënten met dit type darmkanker. “Deze 20 patiënten met een microsatelliet-instabiele darmkanker (MSI) hadden allemaal baat bij de behandeling, zoiets hadden we nooit eerder gezien.”
| Neoadjuvante immuuntherapie
Immuuntherapie voorafgaand aan de operatie heet neoadjuvante immuuntherapie. Het doel ervan is voorkomen dat kanker terugkomt of uitzaait, en, in het geval van grote tumoren, om de operatie makkelijker te maken. Het belangrijkste idee erachter is dat het afweersysteem al in aanraking komt met alle fouten in de tumor voordat deze wordt weggehaald, en daardoor effectiever gestimuleerd wordt om de kankercellen te vernietigen. |
Geen levende kankercel
Na dit succes werd de studie uitgebreid naar een grote groep patiënten om te onderzoeken of immuuntherapie ook op langere termijn uitzaaiingen kan voorkomen. De resultaten zijn dus opnieuw veelbelovend: de 111 patiënten met MSI-darmkanker die zijn behandeld reageren nagenoeg allemaal zeer goed op deze zeer korte voorbehandeling met immuuntherapie. “Deze specifieke vorm van darmkanker bevat veel fouten in het DNA, waardoor de tumorcellen gemakkelijker worden opgemerkt door het immuunsysteem. Het immuunsysteem heeft maar een kleine stimulans nodig om die tumorcellen met succes aan te vallen,” verklaart Chalabi het succes van de behandeling.
Ongekende resultaten
Chalabi: “Nu ruim twee jaar na de behandeling is de ziekte bij geen enkele patiënt teruggekomen, terwijl het grotendeels tumoren met een hoog risico waren. De resultaten zijn ongekend. Zowel het effect als ook de bijwerkingen zijn veel beter dan bijvoorbeeld chemotherapie voorafgaand aan de operatie, waarop maar 1 op de 20 patiënten reageert.”
In de kliniek
In Nederland is de onderzochte behandeling momenteel nog niet beschikbaar voor patiënten. “Deze studie is bedoeld om de behandeling beschikbaar te kunnen maken voor alle patiënten met dit type darmkanker. Eind van dit jaar hebben we de patiënten drie jaar gevolgd. Als dan het grootste deel van de patiënten nog ziektevrij is kan de nieuwe therapie als standaardbehandeling overwogen worden.”
Chalabi: “We zijn inmiddels op het punt dat we patiënten met darmkanker die goed reageren op neoadjuvante immuuntherapie in deze en vergelijkbare studies geen chemotherapie meer hoeven te geven na de operatie. De eerstvolgende en zeer belangrijke stap is om deze behandeling als standaardbehandeling beschikbaar te maken. Daar zetten we ons momenteel hard voor in. En uiteindelijk hopen we zelfs de operatie weg te kunnen laten bij patiënten die goed reageren.”
Staande ovatie
Twee jaar geleden presenteerde Chalabi de voorlopige resultaten al op een groot internationaal congres. Daar ontving zij een staande ovatie voor haar werk en het leverde haar op X (voormalig Twitter) het fenomeen van de #Chalabiplot op. Dit verwijst naar een grafiek die zij liet zien in haar presentatie waarin het indrukwekkende resultaat van de studie werd weergegeven. “Ik krijg nog steeds kippenvel als ik aan dat moment denk. De positieve emotie in de zaal was niet te missen: deze resultaten kunnen de uitkomsten van toekomstige patiënten drastisch verbeteren.”
Bron: AVL (Antoni van Leeuwenhoek).